• Anasayfa
  • Favorilere Ekle
  • Site Haritası
  • https://www.facebook.com/tabusalcom?ref=hl
  • https://twitter.com/tabusal
Sahtekarlığın Sonuçları: Farklı Türde Yalanlar Söylemenin Sonuçları Neler?
  • Yazar: Scott Wiltermuth  Çevirmen: Yusuf Ertargin   Editör: Çağrı Mert Bakırcı 


  • Yalan söylemenin kendine özgü yararları vardır. Yalan söylemek, insanların kendileri hakkında daha iyi hissetmelerini, başkalarının gözünde daha iyi gözükmelerini, ve iyi ilişkiler sürdürmelerini sağlıyor. Fakat aynı zamanda, yalan söylemek birçok problem yaratabilir. Yalan söylemek, bilişsel olarak yok edici olabilir; yalan söylemek, insanların cezalandırılma riskini arttırabilir, kendilerini değerli kişiler olarak görememeleri insanların öz saygılarını tehdit edebilir ve toplumdaki güveni sarsabilir.

    Farklı Yalanlar, Farklı Sonuçlar...

    Yalan söylemenin olumlu sonuçlara mı, olumsuz sonuçlara mı, yoksa her ikisinin karışımına mı yol açacağını nereden bileceğiz? (...)

    Merhamet Kaynaklı Yalanlar

    Yalan söylemek, yalancı için problemler yaratabileceği için ve dürüst olmak, insanların kendileri hakkında iyi hissetmelerini sağladığı için, çoğumuz karşılıklı ilişkilerimizde doğruyu söyleriz. Yalan söylemeye karar verdiğimizde, dürüstlük yerine başka bir değer ayrıcalığına düşeriz. İnsanlar en çok duyguları hakkında yalan söylediği için, bu değer, genellikle merhamettir.

    İnsanlar bir kişi hakkında ne kadar olumlu hissettiklerini yanlış anladıklarında, o kişiyle bir bağ kurar ve o kişinin duygularını incitmekten kaçınırlar. Levine ve Schweitzer (2013, 2015), toplum yanlısı yalan söyleyen kişilerin, kırıcı doğrular söyleyenlerden daha güvenilir ve erdemli olduğunu buldu. Dahası, bu toplum yanlısı yalanlar, aksi takdirde sağlayabileceğimizden daha büyük sosyal ağlar oluşturmamıza izin verir. Aksine, merhametle motive olmayan yalanlar, büyük çapta sosyal ağlar kurmayı engeller.

    Yine de, merhametin yönlendirdiği her toplum yanlısı yalan, fayda sağlamaz. Yetenekleri hakkında aşırı olumlu geri bildirim alan insanlar, düşük başarı şansı olan işletmelerde başarılı olacaklarını düşünmeye yatkındır ve bu nedenle tedbirsiz girişimlerde bulunabilirler.

    Maddi Kazanç Arzusuyla Motive Olan Yalanlar

    Maddi kazanç arzusu da insanları yalan söylemeye motive eder. Bu arzu, yalan söylemeye motive ettiğinde, sonuçlar genellikle negatif olur - sadece diğerlerini kandırmaya çalışanlar için değil, diğer masumlar için de.

    İnsanlar kendi çıkarları için yalan söylediğinde, takındıkları aldatıcı tavır, toplumsal normlar haline gelir. Yalan söylemek sosyal olarak bulaşıcıdır, çünkü insanlar sahtekârlığın uygun olduğu emsalini gördüklerinde, kendilerine yalan söyleme olasılıkları daha yüksektir. Her nasılsa, bütün yalanlar bulaşıcı değildir. Her ne kadar insanlar “grup içinde” olduğunu düşündükleri sahtekarlıkları taklit etseler de, grup dışı şahısların dürüst olmadığını gözlemlediklerinde, yalan söyleme olasılıkları azalmaktadır (Gino, Ayal ve Ariely, 2009).

    Herkes maddi kazanç arzusuyla yalan söyleyenleri huysuzca yargılamaz. Bazı kuruluşlarda insanlar, meslektaşlarına ve müşterilere fayda sağlayabileceği için böyle bir aldatmayı ödüllendirecektir. Pierce ve Snyder’in (basından) ispat ettiği gibi, müşterilerin adına yalan söyleyen çalışanlar, daha büyük finansal kazançla ve daha düşük riskli neticelerle ödüllendirilir. Yalan söylemeye istekli olmaları, sahtekarlıklarından faydalanmak isteyenlerin arzuladığı değerdir.

    İnsanları şahsi çıkar için yalan söylemekten engelleyen faktörlerden biri, kendilerini erdemli biri gibi görmek istemeleridir. Yalan söylemek, insanları kendi yalanlarını makul kılmak ve suçsuzluklarını kanıtlamak için motive eder, böylece kendilerini iyi görmeye devam edebilirler. İnsanlar davranışlarını rasyonelleştirerek ahlaki olarak kendilerini bağışladıkları zaman, gelecekte daha fazla yalan söylemeye hazırlanırlar çünkü sahtekarlığı haklı çıkarmanın bir yolunu bulmuşlardır. Sonuç olarak, bir tür aldatmaca, diğer aldatma biçimlerine yol açabilir.

    Örneğin, insanlara sahte güneş gözlüğü takmaları istendiğinde, bazı kişiler kendilerini sahtekar hissetmeye başlıyorlar. Bu yüzden bu insanlar, kontrol koşullarındakilere göre para kazanmak için sonraki görevlerdeki performanslarını gerçekte olandan yüksek raporlamaları daha olası hale geliyor.

    Başlangıçta uydurulan küçük yalanlar, sonradan gittikçe artan biçimlerde sahtekarlıklara dönüşebilir, çünkü kolluk güçleri, ani ahlaki yıkımlara kıyasla, yavaş bir ahlaki aşınmayı fark etmekte ve polislikte güçlük çekmektedir.

    Şahsi çıkar arzusuyla motive olan sahtekarlık, ayrıca insanların davranışlarını frenleyen kuralları da unutmasına neden olabilir. Shu ve Gino’nun (2012) gösterdiği gibi, yalan söyleyen insanlar bazen yalan söylemenin kurallarını unuturken, diğer tür ayrıntıları hatırlayabilir. Ek olarak yalancılar, başkalarını da aynı düzenbazlıktan dolayı kınayarak kendilerini dürüstmüş gibi gösterebilirler.

    Neyse ki, şahsi çıkar odaklı düzenbazlıklar, her zaman gitgide katlanan bir düzenbazlığa dönüşmez. İnsanlar, bazen toplum yanlısı eylemlerle ve gerekçelendirmelerle, geçmiş sahtekarlıklarını ahlaki açıdan telafi etmeye çalışacaktır (örn. Jordan, Mullen, Murnighan, 2011).

    Olumlu Benlik Algısını Sürdürme Arzusu

    İnsanlar bazen kendilerini pozitif görmek amacıyla, kendilerine veya başkalarına yalan söyler. Bu çabalar bazen başarılı olabilir; çünkü insanlar, kendilerine veya başkalarına zekalarını ve yeteneklerini abartarak anlatırken, genellikle pozitif duygular hissederler.

    Ruedy, Moore, Gino ve Schweitzer’in (2013) söylediği gibi, insanlar ayrıca düzenbazlıktan uzaklaştıklarını hissettiklerinde, bir hilebazın çoşkusunu veya bir gırgırcının zevkini yaşayabilirler. Dahası, hile yapmak insanları kuralcı bir zihniyetten alıkoyduğu için, daha önceki bağımsız fikirleri birleştirerek yaratıcılığı dürter (Gino ve Wiltermuth, 2014).

    Benliği destekleme amaçlı düzenbazlığın bir bedeli yoktur. Kendilerini olumlu görme arzusuna yönelmiş yalancılar, sahtekarlıklarının başarılarına katkıda bulunduğunu unutabilirler. Sonuç olarak, gelecekteki performansları hakkında yanlış yola saptırılmış iddialarda bulunabilirler (Chance, Norton, Gino ve Ariely, 2011).

    Sonuç

    Yalan söylemenin sonuçları, göründüğü kadar basit değil. İnsanlar genellikle yalanların küçümsemeye ve suçluluk duygusuna yol açtığını söyler, fakat çok daha fazlası var. Yalanlar ilişkileri geliştirir, güven inşa eder, sosyal ağları yok eder, sosyal ağlar yaratır, insanları daha yaratıcı yapar ve diğer insanların ne sıklıkla yalan söylediğini etkiler.


    Kaynaklar ve İleri Okuma

     

  
628 kez okundu

Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yapmak için tıklayın